وجود و استمرار یک جشنواره ادبی فرهنگی غیردولتی در ایران پدیده ای نادر و درخور ستایش است. از این رو برآن شدیم در این قسمت از رویدادها، جشنواره و جایزه فرهنگی ادبی مهرگان را معرفی کنیم. بیشتر اطلاعات و ارقام از سایت جشنواره به همین نام گرفته شده است.
جایزه مهرگان قدیمی‌ترین جایزه مستقل و خصوصی ایران است که از سال 1378 به صورت سالانه یا دوسالانه برگزار می‌شود. جایزه مهرگان تا کنون در دو حوزه علم و ادب برگزار شده و شامل 15 بخش است؛ 12 بخش جایزه به ادبیات داستانی معاصر فارسی در داخل و خارج ایران و به ادبیات زبان مادری تعلق می‌گیرد و 3 بخش جایزه نیز در حوزه علم با رویکرد ”علم برای همه“ به آثار علمی و زیست‌محیطی، تشکل‌های مردم‌نهاد و کنشگران محیط زیست ایران اهدا می‌شود.
علیرضا زرگر بنیان‌گذار و مدیر جایزه مهرگان است. او در سالهای 1378 تا 1383 این جایزه را در شرکت سهامی پخش و توسعه کتاب ایران (پکا) متشکل از ناشران برجسته کشور که خود بنیان‌گذار و مدیرعامل آن بود، برگزار کرد و پس از تعطیل شدن پکا، اهدای جایزه مهرگان را به صورت خصوصی و مستقل ادامه داد.
بنیان‌گذار و مدیر مسئول جایزه مهرگان مهم‌ترین وظیفه برگزارکنندگان جوایز مستقل را احترام به استقلال رأی داوران، ایجاد بستر مناسب برای بیطرفانه و منصفانه قضاوت کردن و تداوم کار در چارچوب اصول حرفه‌ای می‌داند. از نظر علیرضا زرگر مهم‌ترین شاخصه‌های داوری در جایزه مهرگان برخورداری از دانش و تجربه، شجاعت در بیان نقد و نظر، استقلال رأی و تعصب‌پرهیزی است.
اهداف این جشنواره عبارتند از:
- اعتلای ادبیات و علم و هنر
- توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی
- کمک به حفظ و شناخت محیط زیست ایران
- معرفی، تشویق و افزایش انگیزه نویسندگان، پژوهشگران و کنشگران محیط زیست
- بسترسازی و کمک به فروش و توزیع آثار نویسندگان برگزیده و ترجمه کتاب‌هایشان
- معرفی نویسندگان برگزیده به بخش‌های بین‌المللی جوایز معتبر جهانی
- معرفی تشکل‌های مردم‌نهاد به مجامع و سازمان‌های بین‌المللی محیط زیست
- معرفی تشکل‌های مردم‌نهاد جهت دریافت گواهی‌نامه‌های علمی و تخصصی بین‌المللی
در طول بیشتر از دو دهه فعالیت جایزه مهرگان قریب شصت نفر از منتقدان و چهره‌های برجسته ادبی و علمی ایران، هیأت داوران جایزه مهرگان را در بخش‌های مختلف تشکیل داده‌اند و در این مدت بیشتر از یکصد نفر از نویسندگان آثار ادبی و علمی، ده‌ها تشکل مردم‌نهاد و چندین شخصیت و کنشگر محیط زیست ایران به عنوان برگزیدگان جایزه معرفی شده‌اند.
در سالهای بعد، جایزه مهرگان ادب ”یک عمر تلاش در عرصه نوشتن“ به جوایز مهرگان افزوده شد و نخستین جایزه این بخش به احمد محمود نویسنده بزرگ و نام‌آشنای ایران تعلق گرفت. این جایزه مطابق با آیین‌نامه جایزه مهرگان، به یک نویسنده برای مجموعه آثار او تعلق می‌گیرد. اتفاق آرا میان داوران این بخش برای انتخاب نویسنده برگزیده ضروری است. پس از آن، جایزه ”بهترین تشکل مردم نهاد “و جایزه ”یک عمر تلاش در عرصه محیط زیست“ نیز به جوایز مهرگان در حوزه علم افزوده شد.
دوبخش ”مهرگان ادب زبان مادری“ و ”مهرگان ادب خارج از ایران” در دوره بیستم جایزه مهرگان به جوایز افزوده شد. جایزه مهرگان ادب زبان مادری برای انتخاب بهترین رمان‌ها و مجموعه داستان‌هایی که ابتدا به زبان‌های غیرفارسی حوزه فرهنگ و جغرافیای ایران (زبان مادری نویسنده) منتشر شده و سپس به فارسی ترجمه شده است، برگزار می‌شود.
جایزه مهرگان ادب خارج از ایران به بهترین رمان‌ها و مجموعه داستان‌های منتشر شده به زبان فارسی در خارج از کشور بدون در نظر داشتن ملیت نویسنده اهدا می‌شود. دوره اول این جایزه به کتاب‌هایی که چاپ اول آنها در سالهای 2017 و 2018 میلادی در خارج از ایران منتشر شده بود، اختصاص داشت. 126 اثر از سوی نویسندگان و ناشران خارج از ایران به دبیرخانه جایزه رسید و 5 نفر از منتقدان ادبی که سال‌ها در خارج از ایران اقامت داشتند داوری آثار را به عهده گرفتند و آثار راه‌یافته به مرحله نهایی انتخاب شد. از برگزاری اولین دوره جایزه مهرگان ادب خارج از ایران قبل از اعلام برگزیدگان نهایی ممانعت به عمل آمد.
زمینه های جوایز مهرگان ادب
مهرگان ادب ”بهترین رمان“
مهرگان ادب ”بهترین مجموعه داستان“
مهرگان ادب ”یک عمر تلاش در عرصه نوشتن“ به یک نویسنده برای مجموعه آثار او
مهرگان ادب زبان مادری ”بهترین رمان“
مهرگان ادب زبان مادری ”بهترین مجموعه داستان “
مهرگان ادب زبان مادری ”یک عمر تلاش در عرصه نوشتن“ به یک نویسنده برای مجموعه آثار او
مهرگان ادب خارج از ایران ”بهترین رمان“
مهرگان ادب خارج از ایران ”بهترین مجموعه داستان “
مهرگان ادب خارج از ایران ”یک عمر تلاش در عرصه نوشتن“ به یک نویسنده برای مجموعه آثار او
مهرگان ادب نوجوان ”بهترین رمان“
مهرگان ادب طلایی ”بهترین رمان“ در میان رمان‌های برگزیده یک دهه جایزه مهرگان ادب
مهرگان ادب طلایی ”بهترین مجموعه داستان“ در میان مجموعه داستان‌های برگزیده یک دهه جایزه مهرگان ادب
در میان داوران جایزه مهرگان در دوره‌های مختلف مهرگان ادب اسامی آشنا بچشم میخورد که متأسفانه بعضی از آنها در میان ما نیستند از جمله زنده‌یادان کریم امامی، علی‌محمد حق‌شناس و فتح‌الله بی‌نیاز.
جوایز اهدا شده
اولین دوره جایزه مهرگان ادب در مهرماه سال ۱۳۷۸ (اکتبر سال 1999 میلادی) برگزار شد. در آن سال هفت نفر از منتقدان و صاحب نظران ادبیات معاصر ایران به عنوان نخستین هیأت داوران جایزه مهرگان ادب، تندیس مهرگان و جایزه نقدی یک میلیون تومانی آن را برای بهترین رمان فارسی به رمان «نیمه غایب» نوشته حسین سناپور اهدا کردند. در اولین دوره جایزه مهرگان ادب داستان بلند «تعلیق» نوشته محمد رحیم اخوت نیز لوح تقدیر مهرگان ادب را دریافت کرد.
در مهرماه سال 1379 (اکتبر سال 2000 میلادی) اولین دوره جایزه مهرگان علم با داوری هفت نفر از پژوهشگران و نویسندگان آثار علمی به عنوان نخستین هیأت داوران جایزه مهرگان علم برگزار شد و کتاب ”حیات وحش ایران، مهره‌داران“ نوشته مهندس اسکندر فیروز به عنوان بهترین کتاب علمی-زیست‌محیطی انتخاب شد.
در مهرماه سال 1381 (اکتبر سال 2002 میلادی) جایزه مهرگان ادب برای بهترین رمان نوجوان با داوری پنج نفر از کارشناسان و منتقدان ادبیات نوجوان به رمان ”مهمانی دیوها“ نوشته جعفر توزنده‌جانی اهدا شد.
در مهرماه 1383 (اکتبر سال 2004 میلادی) نخستین دوره جایزه مهرگان ادب برای انتخاب بهترین مجموعه داستان کوتاه برگزار شد. با رأی هیأت داوران، دو مجموعه داستان ”بگذریم“ نوشته بهناز علی‌پور گسگری و ”هتل مارکوپولو“ نوشته خسرو دوامی به طور مشترک شایسته دریافت تندیس و جایزه نقدی این بخش از جوایز مهرگان شناخته شدند.
برنامه های آینده جشنواره
افزوده شدن بخش‌های جدید به حوزه‌های ادب و علم و نیز اهدای جایزه مهرگان در حوزه هنر و علوم اجتماعی در برنامه‌های آتی جایزه مهرگان قرار دارد.
مهرگان علم (علم برای همه)
مهرگان علم ”بهترین کتاب“ در عرصه محیط زیست
مهرگان علم ”برترین تشکل مردم‌نهاد“ در عرصه محیط زیست
مهرگان علم ”یک عمر تلاش در عرصه محیط زیست“ به یک نویسنده یا کنشگر برای مجموعه آثار و خدمات
امید است این جشنواره با جدیت و مشارکت بیشتر در سالهای آتی ادامه یابد تا شاهد معرفی چهره‌های برجسته علم و ادبیات ایران به جامعه جهانی باشیم.
